With new Chinese cyber-tools, Ethiopia more easily spies on its people

Human rights advocates worry that powerful surveillance technology is spreading in Africa, where many countries are becoming more authoritarian.

Ethiopia’s government is deploying cutting-edge cyber and phone surveillance technologies from China and other nations to conduct widespread spying aimed at suppressing political dissent, according to a new report.

Using modern technology from Chinese telecom giant ZTE, Ethiopia’s state telecom company has spent the last five years meshing that gear with additional spy software from European suppliers to create government surveillance tools spanning social media, phone, and Internet communications, says the report by New-York based Human Rights Watch. 

With that powerful system now in place, the ruling Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front (EPRDF) coalition is using its new capacities to ferret out and harass its political opponents, according to the report titled “They Know Everything We Do: Telecom and Internet Surveillance in Ethiopia.”

Ethiopia's authoritarian regime has long watched its people. But the new technology allows it to far more easily spy on citizens, business people, politicians, journalists, and others – including, as it appears, the vast network of Ethiopians living abroad. 

In the past year, a swath of East African nations from Ethiopia to Uganda, Kenya and Tanzania have been under criticism for tougher policies on free expression and for cracking down on multifarious civil society and NGO groups. Human rights monitors are concerned that new cheap and powerful spyware is already starting to be acquired and used by more African governments. 

Internet usage in Ethiopia is still in its infancy with less than 1.5 percent of Ethiopians connected to the Internet and fewer than 27,000 broadband subscribers countrywide.

By contrast, neighboring Kenya has close to 40 percent access, the report notes. Only about a quarter of Ethiopia’s population has cell phones compared to 72 percent in Kenya.

Yet the chilling effect of surveillance on free speech is most significant in Ethiopia, an essentially one-party state where many now live in fear of answering any phone call from overseas – or expressing their true feelings on the phone. Many worry they will be hauled in to a police station and accused of affiliation with banned groups, according to the HRW report, which was based on 100 interviews with Ethiopians.

“One day they arrested me and they showed me everything. They showed me a list of all my phone calls and they played a conversation I had with my brother,” a former member of an Oromo opposition party, who is now a refugee in Kenya, told interviewers in May 2013.

“They arrested me because we talked about politics on the phone. It was the first phone I ever owned, and I thought I could finally talk freely,” the man said.

Governments around the world engage in surveillance, but in most countries judicial and legislative mechanisms are in place to protect privacy and other rights, the report found. Yet in Ethiopia “these mechanisms are largely absent,” HRW said.

Most of the technologies used to monitor telecom activity in Ethiopia have been provided since 2003 by ZTE, the report says. The company did not respond to HRW inquiries about steps it might be taking to address and prevent Ethiopian human rights abuses linked to unlawful mobile surveillance.

“Some of these Chinese and other companies have been complicit in the worst human rights abuses in Iran and Syria by providing these regimes with all too often hidden [cyber-surveillance] tools of oppression,” says Toby Dershowitz, vice president at the Foundation for Defense of Democracies, a Washington research institute, in an e-mail interview.

At the same time, the report identifies some European companies as having supplied Ethiopia with advanced cyber surveillance technology used to target Ethiopians at home and abroad.

Indeed, Ethiopia appears to have acquired FinFisher surveillance software from the United Kingdom and German-based Gamma International – as well as Italy-based Hacking Team’s Remote Control System.

Such tools provide security and intelligence agencies with access to files, information, and activity on the infected target’s computer. They can log keystrokes, passwords, and turn on a webcam or microphone, essentially converting a personal computer into a microphone or other monitoring device.

Yet Ethiopia is just one among many nations deploying such technology, says Eva Galperin, a global policy analyst at the Electronic Frontier Foundation, a digital rights organization in San Francisco.

“It’s important to understand that Hacking Team and FinFisher are not the only players in this game,” Ms. Galperin says. “That’s just the tip of the iceberg.”

John Bumgarner, a former intelligence officer and cyber conflict expert, agrees. He says that US companies are part of the pattern, too.

“This report points a finger at the Chinese companies selling this hardware,” Mr. Bumgarner says. “But all they’re really doing is taking a page from the playbook of US companies that sell similar kinds of software.”

Powerful spyware is proliferating and is “virtually unregulated at the global level and there are insufficient national controls or limits on their export,” Human Rights Watch said. Rights groups last year filed a complaint at the Organization for Economic Co-operation and Development alleging such technologies have been deployed to target activists in Bahrain, for instance.

Researchers at Citizen Lab, a University of Toronto-based cyber research group, say they have identified FinFisher command and control servers in over 30 countries and have analyzed malware samples that appear to target users in places like Vietnam and Malaysia. Gamma has stated that it only sells its software to select countries for law enforcement purposes.

Human Rights Watch letters to the Addis Ababa government received no response. In response to Citizen Lab research and inquiry about the Ethiopian government’s use of FinSpy, an Ethiopian government spokesperson said in a statement to media, “I cannot tell you what type of instruments we’re going to use or not. I’ve no idea, and even if I did, I wouldn’t talk to you about it.”

Hacking Team, in public statements, says that it only sells its software to government law enforcement or intelligence agencies, not individuals or businesses. Governments can even monitor the use of the software via an “audit trail,” allowing government officials to monitor how employees are using the software so as to identify any “abuse” of the technology.

Yet Ethiopians living in the UK, United States, Norway, and Switzerland are among those known to have been infected with spyware. Lawsuits have been filed in the US and UK alleging illegal wiretapping, the report says.

Just last month, a Washington man with links to Ethiopia’s opposition party sued the Ethiopian government in US federal court, claiming government agents deployed espionage software to hack his personal computer and spy for months on his private communications.

The suit claims it found on his computer some 2,000 files linked to spyware called FinSpy, as well as signs his Skype calls, web-browsing history, and e-mails had been spied on in violation of US law.

“The Ethiopian government is using control of its telecom system as a tool to silence dissenting voices,” said Arvind Ganesan, business and human rights director at Human Rights Watch. “The foreign firms that are providing products and services that facilitate Ethiopia’s illegal surveillance are risking complicity in rights abuses.”

The Internet, Twitter, Facebook and other social media services figured prominently in the uprisings in Arab countries from Tunisia to Libya, and Egypt to Syria. But autocratic regimes are increasingly using them not to empower citizens, but instead build “electronic curtains” to repress their own populations, the report said.

In Syria, the government has waged a cyber battle against its own citizens and media beyond its borders, utilizing advanced cyber attack and surveillance techniques to identify and sometimes torture or kill dissidents.

The surveillance technologies “are not only used to stifle debate but to surveil, hunt down and even torture those whose views differ from these governments,” Ms. Dershowitz writes. “Those who don’t like this preview won’t like the movie to come if these companies and countries are not held accountable.”

By Mark Clayton, Staff writer 

Transparency: a scarce commodity in Ethiopia

Transparency: a scarce commodity in Ethiopia

When conspiracy to commit atrocities and corruption find safe heaven people suffer in poverty and lack of freedom and, nations become playgrounds of tyrannies and associates. When capable people are indifference not to establish the institutions necessary to do something about it, crimes goes unpunished and criminals rule.

Wishing freedom and democracy without transparent institutions to punish the decadent operatives serving the ruling tyranny is like pouring water in a bucket full of holes; now you see it now you don’t.

It is about time to realize the few existing institution need our support to build their capacity and many more transparent advocacy institutions in every sector are needed to punish the regime’s operatives and challenge the international community that sustains it.  Those that have the knowledge and the leadership skills to establish transparent institutions to challenge tyranny and all of us on behalf of the people are the true leaders we can all be proud.

When the Extractive Industry Transparency Initiatives (EITI) was established 2003 it was to institute industry standard for ‘accountable management of revenues from natural resources’ so that the money earned from extracting minerals can be put  for public good than go into the pockets of corrupt government officials and operatives.

EITI Chairperson Clair Short and EEITI Chair and Ethiopian Ministry of Mine Sinknesh Ejigu EITI rejection of the Ethiopian regime’s membership application in 2010 was precisely because the regime isn’t remotely close to fulfilling the basic transparency requirements like everything it does in the free press, justice, the economy, the integrity of the nation and her people.

The ruling party that made career out of making economic of extractions and extortion a policy is not only corrupt to bone to qualify as a member of EITI but, it doesn’t have the mandate or the legitimacy to extract public resources.

The problems have always been the timid international community’s failure to standup to the regimes — choosing to accommodate them instead of chastises them to surrender power.

But, misery always find companion somewhere. When the regime was rejected in the first round in 2010 it reapplied in October of 2013– after it setup the bogus Ethiopian Extractive Industries Transparency Initiative (EEITI) in what now  appears with the help of the EITI’s Chairperson Clare Short that supposedly hired to independently evaluate the regime. The Chairperson of the newly formed Ethiopian Extractive Industry Transparency Initiative (EEITI) is none other than the regime’s Federal Democratic Republic of Ethiopia Mistier of Mine Sinknesh Ejigu, according to the regime’s application to EITI.

This time around, EITI’s Board Chair, Clair Short decided to ignore her mandate to campaign on behalf of the regime with an open letter to Ali Idrissa, Faith Nwadishi and Jean-Claude Katende –the International EITI’s Board members and associates of Publish What You Pay (PWYP),  ‘a global network of civil society organizations united in their call for an open and accountable extractive sector’. Her sorry argument of officially asking ‘the fox to guard the chickens’ is unprecedented in the free world.

Professor Al Mariam’s article titled Mining Corruption in Ethiopia: A Reply to Clare Short eloquently described EITI’s Chairperson’s lack of transparency and ethics. It should be a lesson for all foreign apologists of the regime that mingles with depots behind closed doors.

Short, should have known better than behaving like paid lobbyist of the depot she is delegated to evaluate. Instead, she blamed the Diaspora and international civil societies on behalf of an outdated and corrupt ethnic tyranny to have open season in extracting minerals. Reading the embarrassing Ethiopian regime’s application alone should have been enough for her to stay away as far as the regime.

The respond to her open letter is going to be the beginning-and-end of her career from the very institution that expects transparency. Her open letter appears there is a force that enticed her to publicly self-incriminate herself defending a serial abuser of human rights and

economics of extortion. Some of Africa Humanitarian Action actors (left to right), Co-Chairman Al Amoudi Trustee Clair Short and Constantinos Berhe Tesfu and Dr. Dawit Zewde (President and Founder of AHA)

What motivated EITI Chair to go beyond the call of duty is yet to be determined. But, her association as a trustee  of an outfit called African Humanitarian Action  based in Ethiopia may have something to do with it. Among the trustee of AHA is the Co-Chairman Sheikh Mohammed Al Amoudi, an Ethiopian-born Saudi investor and a stanch supporter of the ruling regime that have multiple mining interests among many other investments in Ethiopia.  How Al Amoudi ended up Co-chairing a ‘humanitarian’ organization and EITI’s Chairperson happened to end up the trustee of the same organization is as mysteries as her open letter campaign on behalf of the rogue  regime.

African Humanitarian Action (AHA)  itself is a peculiar organization as many operating in Ethiopia. Founded and led by mysterious man by the name of Dr. Dawit Zewde (the President) since 1995. The outfit claims to engage with multiple humanitarian activities from capacity building and HIV prevention all the way to relief and public advocacy. But, according to its published budget on Ethiopia; a total of 8.3 million dollar was spent from 1995-2012–an average of half a million dollars per year in its 17 years existence. There is no information what exactly was done with less than half-a-million dollars budget that required the time and effort of all the characters involved, including the billionaire-investor Sheikh Al Amoudi and EITI’s Chairperson Short among many.  If we recall, Al Amoudi budgeted more money to destroy the Ethiopian Sport Federation in North America (ESFNA) than the Ethiopian budget of AHA he co-chair. 

Another interesting character is one of the dozen trustees of African Humanitarian Action by the name Dr Constantinos Berhe Tesfu, the Founder and Board Chairman of Lem Ethiopia’. Established in 1992, LE claims to be ‘a citizen’s movement on environment & sustainable development, according to its websites. It also prides to have the former President, Girma W/Ghiorgis as Co-founder and on the Board of the organization. Two websites are found under Lem Ethiopia registered by Mogues Worku and administered by Yemisraknesh Solomon, according to Network Solution  and http://www.lemethiopia.org.et  with unidentified local server. Both websites have pretty much the same content except one have Report  and Activity   section.  Established 22 years ago Lem Ethiopia doesn’t revile its funding sources but, only began reporting its expenditure starting in 2001 and ending 2007, according to one of the website.

Constantinos Berhe Tesfu, PhD is also involved in the Centre for Human Environment and Development and also referred as Consultant for European Union, Directorate for Development, according to A Pilot Study on NGOs — Community-Based and Civil Society Organizations in Ethiopia he himself conducted.

Transparency a scarce commodity in the ruling regime of Ethiopia

The regime and its operatives literally took the nation as their private property to do whatever they feel like it. Government agencies and public enterprises are used and abused for economic benefit of the ruling party and associates.  The court system and the security and military are the tools of the ruling party to undermine and marginalize Ethiopians to sustain its rule and corruption. Front ‘civil societies’ undermine independent institutions and are used as tools to launder foreign aid with bogus project to sustain the regime.

When that is not enough, international organizations are compromised by rogue individuals like it is the case with EITI’s Board Chairperson to campaign on behalf of the regime based on an application best described by Prof Al Mariam as ‘the biggest package of padded fluff’.

It illustrates the international community complicity and Ethiopians failure to establish the necessary transparency institutions to go after the corrupt individuals and institutions in-and-out of the country.  Instead, we react to events with barrage of articles and protests.  Quite frankly, our failure left the field wide open for the regime’s operatives and others to get away with ‘murder’.

For instance, the responsible Minster and Ministry for ‘the biggest package of padded fluff’application is Sinknesh Ejigu, the Ethiopian Federal Democratic Republic Minster of Mine and the Chairperson of EEITI  with a contact #  2 5 1 -1 1 6 4 6 3 3 5 7  and Email –sinkmme@yahoo.com,  according to the application submitted to EITI. The Minster’s unverifiable Bio is also posted on Ethiopian Women Unleashed’s website with disclaimer of no responsibility to the reliability of the information given by the Minster.

For the most part, the lack of Ethiopian’s watchdog groups in every sector allowed her to do anything she feel like it like many of the regime’s operatives do in every sector with impunity; leaving Ethiopians to relay on international organizations to expose corruption, atrocities, lack of freedom and democracy. The front institutions TPLF created on the graves of independent civil society at home seem to be the only ones running the show.

No one knows why the Minster conspires to conceal important information like the involvement of the ruling party affiliated extractive industries and to present impotent organizations under the ruling party’s leash as civil society on the application to EITI.  Such self-incriminating act is clear indication the impunity of the regime’s officials and operatives for luck of institutions that purse them to face justice in the appropriate international jurisdictions.

Looking at the official website of the Ministry further illustrates whether she is running a public Ministry or a front lookalike to hide the activities of the ruling party. First, Minster Sinknesh Ejigu is nowhere to be found on the official website of the government Ministry she is in charge. Nor, after 23 years of rule, there is anything worthy of information on the news and event section except what is described as ‘final reconciliation report’ for EITI and ‘Citizen Charter’, whatever it means for a government Ministry. The contact section of the website lists the different departments’ personnel and phone numbers with no contact e-mails. In fact, the only e-mail regarding the Ministry is the personal e-mail of Minster Sinknesh provided on the official application to EITI.  What kind of Minster provides a personal e-mail on an official application for membership of an international organization alone shows the out of control regime and its officials and the lack of institutions to do something about it.

Pasted on the front page of the website are what the application refers as “the two year plan and the Memorandum of understanding among multi-stakeholder group was designed and signed, and up loaded on the web site of the Ministry, including public statement and Civil Society calling document”.  It appears the Ministry is only concerned about EITI than the public it suppose to serve.

Some of the content of the Application itself tells more story of a desperate regime wanting membership badly for the obvious reason. For example, trying to impress EITI the regime led by Minster Sinknesh rounded up civil society lookalikes representing what the application refers as ‘multi-stakeholder’.  It says; ‘Establishing Multi-stakeholder group to oversee the implementation of EITI

1.4.1 The government through the delegated government organ (Ministry of Mines) has established multi-stakeholder working group or National steering committee (NSC) comprising an appropriate private and/or state owned company, civil society and Government organ or ministries.

1.4.2 The National steering Committee (NSC) was represented from each constituency equally through clear and open discussion made among each group during the launching of EEITI.

1.4.3 Ethiopian National Steering Committee has enacted and signed a memorandum of understanding that enabled them to operate freely without hold back, restraint or coercion including by liaising with their constituency groups”.

Among the stakeholders are Transparency Ethiopia, the sister Chapter of the renowned corruption fighter Transparency International (TI) represented by Eyasu Yimer (left), the Executive Director  and the Chairman of the Board, Dr Berhanu Asefa and  The Ethiopian National Journalist Union represented by Anteneh Abraham Babanto, the President (right) and  the officers of ENJU. The union is described as ‘government-controlled’ by the Committee to Protect Journalists. 

                   

Eyasu Yimer of TE is under the governance and accountability  of the parent organization Transparency International (TI). Since its establishment there is noting it accomplished except survey on corruption, round table discussion and ‘educating’ the public about corruption on radio controlled by the regime.

Eyasu’s  LinkedIn profile reviles he is a capable manger along Chairman of the Board Dr Berhanu Asefa and the rest of officers.  But yet, no investigation or report of the ruling regime’s owned and operated companies and associates’ corruption in all sectors of the economy are found on the official website since its formation.   It lacks any resemblance of a Transparency International’s Chapter that worth to carry the name of its parent organization.

Likewise, Anteneh Abraham Babanto of ENJA’s Face book profile claims ‘he works for International Federation of Journalist and is a student in Addis Ababa University’. There is no record of him working IFJ on the official website of IFG but, his organization is listed as Member.

In addition, the three other organizations that were presented as representatives of civil society on the government’s application are; Ethiopian Youth Federation founded in 2009 according to the British Council, Ethiopian Federation of National Associations of People with Disabilities, and  Consortium of Christian Relief and Development Association.  None of the organization has background on the extractive industry in the country and has no independent information except what the regime tells them. Therefore, the leaders should be responsible for conspiring with the regime to be used as a front. Notifying them to their responsibility and the consequences of conspiring with the regime against the interest of the people of Ethiopia is appropriate.

The application goes on to describe’ the objective of implementing the requirement’ for membership

“Objective of Implementing EITI in Ethiopia       

• To establish a system through which companies and government disclose the payments and revenues generated from the extractive sector in Ethiopia

• To carry out reconciliation and/audit of the disclosed statement of companies and government by independent administrator

• To develop a mechanism through which the citizens of Ethiopia access all the information regarding the extractive industry

• To establish a forum under which all the concerned parties; the government, the civil society and extractive companies work together for the development of the mineral industry of the country and bring sustainable development,

• To establish transparency and accountability in the management of mineral resources including oil and gas and to foresee the minerals development of Ethiopia play a major role on the socio economic development of the country for the benefit of Ethiopians.”

None of the above ever had been the objective of the regime in anything it does since it came

to power. But, TPLF operatives’ appetite to gable up public resources through their corrupt companies would say and do anything to get access to international finance and market.

The Ministry of Mine is the tip of the iceberg of an out-of-control regime in every branches of the government.

The million dollar question for Ethiopians is; where are the institutions to follow up on individuals, groups businesses and government ministries and agencies involved in corruption and atrocities to make them face justice and the public they have been abusing for over two decades.

What Ethiopians can do to bring about transparency-democracy?

In case of EITI Chairman outrageous behavior,  contacting responsible stakeholders Civil Societies, Institutional Investors and Partner Organization of  EITI  to investigate Short and demand she disclose all her associations with the regime and associated interest groups is the duty of every Ethiopian to speed up the demise of the accomplice of tyranny.

In cases of the out of control officials, associates and operatives of the ruling regime, Ethiopian institutions or individuals must compile and document who-is-who starting from the top 100 brass of the current regime (individuals, family members, assets and work location and where about) in clear details and sent out to all concerned; opposition parties, legitimate media and civil societies and concerned international organizations.

Reactive actions aside, the ultimate solution to bring about accountability and democratic rule is to build the capacity of the existing or establishing new institutions in every sector to proactively go after the regime’s outlaws and anyone involved in crimes against the people.

The role of Ethiopian Intelligencia and advocacy group and the Media

For the most part, the Ethiopian Intelligencia, particularly the Diasporas in the free world failed to establish the necessary independent watchdog institutions in every sector to protect the public from the ruling regime’s atrocities and corruption and the transgressions of other interest groups. They, for the most part left the responsibility for a few institutions and international organizations-leaving the field wide open for foreigners and lobbyist of the regime and apologist to battle it out on the expenses of the people of Ethiopia.

The handful of advocacy groups that show extraordinary effort to raise the voice of Ethiopians often are overwhelmed to address the ruling regime’s massive human right violation,  atrocities and corruption. For instance, the Solidarity Movement for New Ethiopia led by the Executive Director Obang Metho persistent effort to engage international civil society on human right issues is good example that should be supported and replicated in every other sector around the world. Advocating for Media freedom, human development promotion, democratic institution building, corruption fighting and economic justice are some of the issues that are awaiting institutional advocacy.

Yet, many of the Intelligencia write effectively — raising most of the burning issues on paper but failed short of establishing the necessary institutions to engage civil societies, concerned governmental, international and Media organizations to bring about transparency and confront their peers that are reduced as instrument of the ruling tyranny.

The role of independent Media in particular is crucial to follow up on the ruling tyranny and associates as well as others that violet the public trust. The free press can also play an important role in demanding transparency from existing institutions and challenging the Intelligencia to establish the necessary institutions that are missing.

The Ethiopian Satellite Television-Radio (ESAT) became a shining light preciously because it demands transparency from the ruling regime and all others. It is also the ideal public forum to engage the Intelligencia to establish the necessary institutions in every sector.

As the Chairperson of Extractive Industries Transparency Initiative fiasco reviled how far the ruling regime and its associate will go to corrupt international organizations, Ethiopian advocacy groups in Diaspora must follow-up on the regime’s operatives and take the appropriate actions.

When conspiracy to commit atrocities and corruption find safe heaven people suffer in poverty and lack of freedom and, nations become playgrounds of tyrannies and associates. When capable people are indifference not to establish the institutions necessary to do something about it, crimes goes unpunished and criminals rule.

Wishing freedom and democracy without the institutions to punish the decadent operatives serving the ruling ethnic tyranny is like pouring water in a bucket full of holes; now you see it now you don’t.

It is about time to realize the few existing institution need our support to build capacity and many more transparent advocacy institutions in every sector are needed to punish the regime’s operatives and challenge the international community that sustains it.  Those that have the knowelage and the leadership skills to establish transparent institutions to challenge tyranny and all of us on behalfof the people are the true leaders of Ethiopia we can all be proud.

by Teshome Debalke

ቀዳማዊ ወያኔና አድዋ

ብዙዎቹ በዚህ ጽሑፍ የቀረቡ መረጃዎች እና ትንታኔዎች በሂደት ላይ ካለ ከሚቀጥለው አዲስ መጽሐፌ የተገኙ ምንጮች ናቸው።እኛ በታሪክ አጋጣሚ ተገኝተን ጸረ ወያኔ አቋም ይዘን የምንተነትን ጸሐፊዎች የተቻለንንን ያህል የወያኔ ቅጥፈቶች እያጠናን ስናቀርብ ማንበብ ሰልችቶአቸው ግማሽ ገጽ አንብበው ወደ ቀላል ዜና እና ትንታኔ የሚሮጡ ብዙ እንደሆኑ አገምታለሁ።እንዲህ ዓይነት ልምድ ጥልቅ እውቀት እንዳይኖረን ያግደናል።እንድያ ከሆነ የሚሞግቱንን ጠላቶች በማስረጃ ለመመከት ደካሞች እንሆናለን።መረጃ ሲያጥረን ሕዝቡ የጠላት ‘ፕሮፓጋንዳ’ ተማሪ ይሆናል።። ስለዚህም ብርቱ ድካም፤ ምርምር ጌዜ እና መስዋእት የተደረገባቸው ጽሑፎች ማንበብ ድርሻችሁ እንደሆነም አትዘንጉ።

ባለፈው በክፍል ፩ “የወያኔ ትግሬዎች በጉንደት፤በጉራዕ፤በዶጋሊ ፤….ጦርነቶች የሚዋሹት ውሽት ሲመረመር” በሚል ለብዙ አመታት ሲነግሩን የነበረውን “የወቅቱ ጦርነቶች” የገጠሙት ትግሬዎች ብቻ ነበሩ፤ እያሉ የሌሎች ኢትዮጵያዊያን ተሳትፎ ዋጋ በማሳጣት ሲዋሹን የነበረው ጀብደኛ ትምክሕት በጐንደር፤በጐጃም፤በወሎ እና በሸዋ ጦር ተዋጊዎች ጭምር እየታገዙ ጦርነቱን ገጥመው ድል የተቀዳጁ አንደነበር አንጂ ትግሬ ብቻውን እንዳልተዋጋ እና ድሉም የብቻችን ነው የሚለው የወያኔ የታሪክ ቅሚያ እንደበፊቱ በቸልተኛነት መታለፍ እንደሌለበት ከሃቅ የራቀ ውሸታቸውን በወቅቱ የተጻፉ መረጃዎች በማስረጃ አጋልጫለሁ። ክፍል ፪ “የዓፋሮች እና አፄ ዮሐንስ ፍትግያ” የሚለው ጽፌ አዘጋጅቼው ልለጥፈው ነበር፤ እሱን ወደ ክፍል ሦስት በማቆየት ይህ ክፍል ሁለት ብለን በመሰየም እናንብበው።

ወደ ዋናው ርዕሴ ከመግባቴ በፊት ባለፈው ሰሞን አንድ የወያኔ ደጋፊ በአንድ የድሮ መጽሔት ታትሞ ከነበረው ጽሑፌ የሚከተለው አንብቦ ነበር።

“ዓድዋ አኽሱም ሽረ ጹሩያት ተጋሩ

ራያ እንደርታ ተምቤን ጎረቤት አምሓሩ”

ማለትም “ዓድዋ አኽሱም እና ሽሬ የጠሩ ትግሬዎች

ራያ እንደርታ ተምቤን ያማራ ጎረቤቶች “

ይህ ዘረኛ ግጥም ወያኔዎች በረሃ እያሉ በእረኞች በኩል እንዲዘፈን ካሰራጩት ዘፈን አንዱ ነው። የወያኔው ደጋፊ ይህንን ግጥም ካነበበ በሗላ፤ ሰሞኑን በኢመይል የስድብ ውርጅብኝ እና ንዴት የተቀላቀለበት ደብዳቤ በመላክ “ወያነ ትግራይ አንኳን በገዛ የራሱ ሕዝብ በቀዳማይ ወያኔ ዋና አንቀሳቃሾች በነበሩት በተምቤን፤በእንደርታ እና በራያ ሕዝብ ቀርቶ፤ በሌሎችም ቢሆን ዘረኝነት እንደሌለው እያወቅክ፤ ሆን ብለህ ከጽንፈኞቹ ጋር በመወገን ለጽንፈኛ ፖለቲካህ አንዲመችህ የፈጠርከው ፈጠራ እንጂ ወያኔ በነዚህ ሕዝቦች ምንም የዘረኝነት አባዜ አላሳየም።” በማለት ያቀረብኩት መጣጥፍ በውሸት የተመረኮዘ እንደነበር ተከራክሮኛል። እኔም ይህ አስተሳሰብ በብዙ የዋህ ደጋፊዎቹ ላይ ስለሚኖር፤ሁሉም አንዲያውቀው መረጃው ከዚህ መጣጠፍ ባቀርበው ለሚጠራጠሩ ሁሉ ጠቃሚ ይሆናል ብየ ስላሰብኩ ጽሑፌን በዚህ በመግቢያ ልጀምር እና ወደ ዋናው ርዕሴ ልግባ።

ወያኔ በእንደርታ ታጋዮች ላይ በአውራጃዊነት የተመሰረተ የማግለል ፖሊሲ ይከተል እንደነበር ከድርጅቱ የስለላ እና የሓለዋ ወያኔ (እስር ቤት) ዋና ሓላፊ ከነበረው ከአክሱማዊው ከብስራት አማረ አንደበት የተነገረን መረጃ እነሆ እንዲህ ይላል።

“በ1969-ዓ.ም.በድርጅቱ ተነሳስቶ የነበረው ቀውስ/ትርምስ (ሕንፍሽፍሽ) እያሉ የሚጠሩት የደቡብ ትግራይ ልጆች ገብሩን መሃል አድርገው ከሌሎች የዓድዋ እና የአክሱም ተወላጆች በማነጻጸር የሃላፊነት ቦታ (የደቡብ ሰው) ማለትም የእንደርታ ሰው በመሆኑ አልተሰጠውም። መለስ ዜናዊ(ዓድዋ)፣ አታኽልቲ ቀጸላ፣ ሸዊት ዳኘው (አክሱም) በመሆናቸው የማአከላዊ ኮሚቴ ውክልና ተሰጥቷቸዋል። ገብሩ አስራት ግን በአስተዳደር እና በመሳሰሉት ከእነሱ የተሻለ እንጂ ያነሰ አይደለም ብለው የመከራከርያ ነጥባቸው አድረገው እንደወሰዱት ይታወቃል፣፣ በዚህ ጉዳይ ላይ ገብሩ በአሉታም በአዎንታም ያለው ነገር እንደሌለ ቢታወቅም ያኔ የተሓህት መሪዎች በገብሩ ላይ ጥርጣሬ እንደነበራቸው ግልፅ ነው፣፣…” ብስራት አማረ ( በትግሉ ወቅት የህወሓት የስለላው ክፍል እና የህወሓት እስር ቤቶች ጉዳይ ከፍተኛ ባለስልጣን የነበረ )። “ከዚያ ያደረሰ መንገድ ሲመረመር” (ካናዳ ውስጥ ከሚታተም በሐዋርያ ጋዜጣ የቀረበ) “በ1981/82 ዓ.ም አቤራ ላይ በተደረገው የማሌሊት/ህወሓት ጉባኤ ገብሩ አስራት ለማሌሊት/መለስ ለስላሳ ለም መሬት ሆኖለት መለስ ዜናዊ ያለውን ሁሉ በታማኝነት ለማረጋገጥ በፖሊሲያቸው/ባመለካከተቻው ለየት ያለ አቋምና ጥንካሬ ያላቸው ጓዶቹን {አንዳንዱም በእንደርታ ተወላጆች ላይ ሳይቀር ማለቱ ነው ለምሳሌ እንደ እነ መስፍን አማረ ላይ}፣፣(ኮሎኔል) መስፍን አማረ በ1969 /70 ገብሩ አስራት ለአመራር ብቁ ነው ፣ አድልዎ መፈጸም የለባችሁም ብሎ ስለ ገብሩ የቆመ ፣ ከድርጅቱ መሪዎች ጋር የተከራከረ የእንደርታ ተወላጅ፣- የሗላ ሗላ ገብሩ ከመለስ ዜናዊ ጋር ሆኖ ስሙን በማጥፋት በመወንጀል መስፍን አማረን አመራር እንዳይወጣ እንቅፋት በመሆን ቀደም ብሎ በአውራጃዊነት አድልዎ የተጠቃው ገብሩ አስራት በአድርባይነት ለመለስ ካደረ በሗላ (ለዓድዋዎች እና አክሱሞች.. አድሮ) ስልጣኑን ለማቆየት ችሏል”   ብስራት አማረ “ከዚያ ያደረሰ መንገድ ሲመረመር” በአህጽሮት የተጨመረ የኔ። (የወያኔ ገበና ማሕደር ገጽ 149-151 ደራሲ ጌታቸው ረዳ። ምንጭ ሃዋርያ ጋዜጣ -አዘጋጅ ሙሉቀን ሙጨ- ካናዳ)። በነገራችን ላይ ኮሎኔል መስፍን አማረ ዛሬ ብርጋዴር ጀኔራል ማዕርግ ያለው የስረርዓቱ የውጭ እና የውስጥ ልዩ የደህንነት ጉዳይ ዋና የበላይ ተቆጣጣሪ ነው።

በድርጅቱ ዋና ዋና ሰዎች አንደበት የተነገረን በደም ጥራት ቀለም የተቀባው ፋሺስታዊው የወያኔ የጥላቻ ብትር ለራሱ ሕዝብ እንኳ እንዳልማረው ነው። በነገራችን ላይ ብስራት አማረ ወያኔ ዘረኛ ነው ይበለን እንጂ እራሱም ባለፈው ቅዳሜ (ማረቸሀ 15/2014 በፈረንጆች አቆጣጠር) “ገዛ ተጋሩ”  በመባል የሚታወቀው በተዋጣላቸው ጸረ አማራ ዘረኞች የሚመራ ፓል ቶክ የጎጃም ሕዝብ “ዝቅተኛ፤ኢድየት፤ እና ሪታርድ ነው!” በማለት የጎጃም ሕዝብን የዘለፈቺው ሕድያት ትግራይ የተባለቺው የራያ እና አዘቦ “ጨርጨር፤ መዀኒ” ልጅ /የፓልቶኩ ዋና ባለቤት ልብ ይለዋል።) በእንግዳነት ተጠርቶ “አዲስ አበባ አየር ማረፊያ ሲደርስ ወደ አገር አንዳይገባ በመከልከሉ”  ምክንያት ይመስለኛል፤ በጉዳዩ ማብራርያ እንዲሰጥ በተጠየቀበት ወቅት ያገዱትን የወያኔ ከፍተኛ ሹሞች “ዲቃላዎች” በማለት ሲዘልፋቸው ተደምጧል። አንግዲህ የትግል አጋሮቹ ወደ አገር አንዳይገባ ስላገዱት “ዲቃላዎች” ብሎ ሲዘልፋቸው፤ የወያኔ ዘረኛ በሽታ ሁሉንም አንዳጠቃቸው ማሳያ መረጃ ነው። በጎሳ ፖለቲካ መደራጀት ‘የማሰብ ሚዛንህ የሚያዛባ’ የጥላቻ ፖለቲካ ነው፤ ወያኔ በደም ጥራት የሚጓዝ ፋሺስት ነው፤የምላችሁም ለዚህ ነው። አሁን ወደ ዋናው ርዕስ ልውሰዳችሁ።

በዛሬ ትችቶቼ ሚከተሉት ርዕሶችን እንመለከታለን።

1) ዓድዋ እና የካቲት 11

2) አንድ ሃይማኖት፤ አንድ አገር፤ አንድ ቋንቋ፤ የቀዳማይ ወያነ ፍልስፍና?

3) ዮሐንስ ትግሬዎች አንደሚቀባቧቸው ሳይሆኑ፤ በጥፋትም ከምኒልክ አይለዩም

4) በቀዳማይ ዋያኔ ያልተሳተፈ የትግሬ ተወላጅ ከማሕበረሰብ አንዲገለል የታወጀው አዋጅ

በቅርቡ አገር ወዳድ ኢትዮጵያዊያን በጋለ ስሜት የዓድዋን በዓል ሲያከበሩት ወያኔዎች ብቻ አንጀታቸው አርሮ ሳያከብሩትና ብዙ ሳይናገሩበት ውሃ ውስጥ እንደገባች አይጥ ድማጻቸው እንዳጠፉ ታዝባችሗል። ለምን አንጀታቸው አረረ? የሚለው ጥያቄ መመለስ ተገቢ ነው። ምክንያቱም ከንጉሥ ሃይለስላሴ ይልቅ ጣሊያኖች ትግራይን ቢያስተዳድሯት ምርጫቸው እና ምኞታቸው እንደነበር “የማነ ገብረመስቀል”  የተባለ የወያኔ ደራሲ “ቀዳማይ ወያነ”  በሚለው የትግርኛ መጽሐፉ ነግሮናል። የተገላቢጦሽ ሆኖ የትግራይ ሕዝብ በጣሊያን ከመንበርከክ ያዳኑትን አፄ ምኒልክን በጠላትነት በመፈረጅ፤ አፄው በአዋጅ ጠርተው፤ ያስተባበሩት እና የመሩት የዓድዋ ጦርነት “የድል ብስራት”  በዓል ከማክበር ይልቅ ‘ባንዳው ወያኔ’  ኢትዮጵየን ለማፈራረስ እና ‘የባሕር ወደቦቿን’  ለጠላቶቿ አሳልፎ ለመስጠት ከጠላቶቿ ጋር በማበር የካቲት 11/1967 ዓ.ም ደደቢት ወደተባለው በረሃ የወጣበትን “የታላቁ ሴራ” የካቲት 11 ቀን በመላ ዓለም የሚገኙትን የወያኔ ጀሌ ትግሬዎች በማሰባሰብ በደመቀ አክብሮ ውሏል።

ደረግን ለመጣል በሚል ሽፋን የአማራን ሕዝብ መንፈስ እና ሕልውና ለማጥፋት በየካቲት 11/1967 ዓ.ም የተመሰረተበትን ይህ “የባንዳዎች ታላቁ ሴራ” ብለን የሰየምነው በዓላቸው በመቀሌ ከተማ ሲካሄድ፤ በትግሉ ግዜ የረዷቸው አገሮች እና በተለይም የሱዳን መንግሥት አምባሳደር ሆኖ አዲስ አበባ ተቀማጭነቱ ያደረገ የወያኔን ድረርጅታዊ መልዕክቶችን ከሱዳን እየተቀበለ አዲስ አበባ ለነበሩ ዋና ዋና የወያኔ ህቡእ አባሎች (አንደ እነ ዶክተር መንገሻ የመሳሰሉትን) በመገናኘት ሲያስተላልፍ የነበረው እና በሗላም ወያኔ ደርግን ድል ነስቶ አዲስ አበባ ሲገባ ባንዳዎቹ መለስ ዜናዊ እና ሥዩም መስፍንን ከካርቱም አዲስ አበባ ድረስ በስሲና አይሮፕላን እያበረረ ወደ

 አዲስ አበባ ያደረሳቸው ሱዳናዊው አምባሳደር ‘ጀኔራል ደ/ር አልፋቲሕ’  እንዲሁም የሱዳኑ መሪ ‘ዑመር አል በሽር’  በተገኙበት አክብረውታል። በነገራችን ላይ ዶክተር መንገሻ የወያኔ አባል አልነበረም፤ ዶ/ር መንገሻ ትግሬ በመሆኑ ብቻ “ደርግ”    እስር ቤት አስገብቶ በመግረፍ ገድሎታል። በማለት በራዲዮናቸው እና በመጽሐፍቶቻቸው ደርግን በውሸት ወንጅለውታል። አሁን ድግሞ ዶ/ር መንገሻ ደምበኛ የወያኔ አባል እንደነበር እና መልእክቶች ሲተላለፉም ከወያኔ ወደ አልፋትሕ፤ ከዚያ ወደ ዶር መንገሻ ይተላለፉ እንደነበረ አልፋትሕ በአንደበቱ በዓሉ ቀን ለተሰበሰበው ሕዝብ ተናግሯል።

አምባሳደር፤ እንዲሁም የጸጥታ እና ደህንነት ሹም የነበረው አልፋትሕ በወያኔ በዓል ላይ ተገኝቶ “የወያኔ አባል መኖሩ እና ‘ጥብቅ ምስጢሮች ሲተላለፉ’  በእርሱ በኩል ወደ አዲስ አበባ ይተላለፍ አንደነበር በአንደበቱ የተናገረው አስደንጋጭ ታሪካዊ ምስክርነቱ በስሕተት “በዩቱብ ስዕለ ድምፅ” ላይ ከተለጠፈ በሗላ፤ በማግስቱ ባስቸኳይ አንዲነሳ እና “ሬስትሪክትድ” አንዲሆን አድርገውታል። ዩ ቱብ ስትፈትሹ የምታገኙት የአህያቸው የ “ብፃይ ደሳላይ (ሃይለማርያም ደሳለኝ) (ብፃይ ደሳለይ የማታውቁ ካላችሁ፤አስገደ ገብረስላሴ በ45.00 ብር ገዝቶ ለወያኔ ማጓጓዣ ይሆን ዘንድ የሰጠው ‘ብፃይ ደሳለይ’ ሲባል የነበረ የወያኔ ‘ሲናር አህያ’ ነው። ደሳለይ ከብፃይነት የማዕረግ ሹመት አልፎ ወያኔ ለጭነት ሲገለገልባቸው ለነበሩ በርከት ላሉ ትግራይ ውስጥ የነበሩ የወያኔ አህዮች ሁሉ አለቃቸው የነበረ አህያ ነው። የደሳለይ ታሪክ ብዙ ነው። ጠላት በቅርብ ርቀት ወደ እነሱ እየተጠጋ ከሆነ ጆሮው ‘ኩር’ አድርጎ በማቆም ያስጠነቅቃቸዋል፤ ይባላል። ሌላም ሌላም… ) ማለት “የሃይለማርያም ደሰላይ” ንግግር፤ “የስዩም መስፍን” እና “የአልበሽር” ብቻ ነው የተለጠፈው። አንዱ ወዳጄ ደውሎ “አልፋትሕን” አድምጬው አንደሆን ጠይቆኝ ፤እኔም አንዳደምጥቁት ስነግረው፤ እሱም ለምን የአልፋትሕ ብቻ ከዩቱብ እንዳነሱት ሲጠይቀኝ፤ ወያኔዎች ያልጠበቁት ምስጢር በአልፋትሕ ድንገት ይፋ በመሆኑ፤ ሱዳኖች በኢትዮጵያ ውስጣዊ ጉዳይ ጣልቃ በመግባት ሳይወሰኑ “እራሳቸውም ታጋዮች ሆነው ድርጅታዊ ስራ በመስራት” የኢትዮጵያን ደህንነት አንዴት አንደተፈታተኑት ምስጢሩ በታሪክ አንዳይመዘገብ ስለሰጉ” ይሆናል። ስለው፤ እሱም “አይመስለኝም። ሲል ለምክንያቱ እንዲህ ይላል። አልፋትሕ የተጠቀመበት ቋንቋ ጥሩ አንግሊዚኛ ስለነበረ፤ አስተርጓሚ ሆኖ ወደ ትግርኛ ሲተረጉም የነበረው የወያኔው ታጋይ ደ/ር ተወልደ ዓጋመ ሲተረጉም መላቅጡ አበላሽቶት ባሳፋሪ የቋንቋ አተረጓጎም ችሎታ ይተረጉመው ስለነበር፤ ለተወልደ ክብር ሲሉ ነው “ያገዱት” ብሎ ነግሮኛል። እውነትም ትርጉሙ ካንድ በዱክትርና መዓረግ ያለ ምሁር የሚደመጥ የትርጉም ችሎታ አልነበረም። ስለሆነም ቪዲዮው ማግኘት አትችሉም። አግደውታል።

የሱዳን ስትራቴጂ ፍላጐት ምን እንደሆነ የምናውቀው ቢሆንም አገራዊ በዓል ሳይሆን አንድ የፖለቲካ ድርጅት ባዘጋጀው በዓል ለማክበር መንግሥትን የሚያክል የወከለ የአንድ አገር ፕረዚዳንት ሲገኝ ፈረንጆች “ስትረንጅ”  የሚሉት ድምዳሜ አድርሶናል። ይህ የሱዳኖች ግንኙነት ከወያኔዎች ያገኙትን የመሬት እና የሰክዩሪቲ ጥቅማጥቅም ተንተርሰው እንደሆነ የሚያጠያይቅ አይደለም። ወያኔዎች አገርን እና ሕዝብን ለሥልጣናቸው ሲሉ ሸጠውታልና የወያኔ ትግሬዎችን እንጂ ሱዳናዊያኖችን መውቀስ አይቻልም። የአልፋትሕ አስገራሚ ንግግር የዩቱብ አድራሻው ከዚህ በታች ያለው አድራሻ ነበር፡ በማግስቱ እንዲነሳ ተደርጓል። 39th Aniversary of TPLF with Omar Albeshir in Mekelle

http://www.youtube.com/watch?v=NA0rLASHIrs&feature=share&list=UUPkn62cRupXGcZ1Gl7_agVA&in dex=14 ሆኖም ወያኔዎች ከማገዳቸው በፊት በሌሎች ኢትዮጵያዊያን በኩል ተቀድቶ ስለነበር፤ በዩቱብ ወጥቷል። ይህንን የአልፋታሕ ንግግር ሙሉውን ለማድመጥ ይህንን አድራሻ ይጠቀሙ፡ Sudan official reveals TPLF screts http://youtu.be/yfeBMv885pk

የዓድዋ በዓል ለምን አላከበሩትም ወይንም ለምን ተገቢውን ድምቀት ነፍገው ወደ የካቲት ወደ የአንድ የፖለቲካ ድርጅት የምስረታ ቀን በዓል ቀልባቸው ተጠመደ? ብዙ ምክንያቶች አሉ። ወየኔዎች ዓድዋን የሚመለከቱት ‘የአማራዎች፤የምኒልክ ክብር የሚያሞግስ ነው የሚል ስሜት ስላላቸው ባያስገርመንም፤ ለዚህ ደግሞ ምክንያታቸው በየመጽሐፍቶቻቸው ገልጸውልናል። “ምኒልክ ይዟት የዘመተ “አረንጓዴ፤ ቢጫ እና ቀይ” ሰንደቅ አላማ ከጣሊያኖቹ “አረንጓዴ ነጭ እና ቀይ” ባንዴራ በትግራይ ሕዝብ ዓይን የሚታዩት እኩል ናቸው። የሰንደቃላማዎቹ ልዩነት በቀለም ሲለያዩ፤ ሁለቱ ቅኝ ገዢዎቻችን እንዲሁ ያኛው ነጭ ያኛው ጥቁር (አበሻ) ቆዳ ስላላቸው ብቻ እንጂ፤ ሁለቱም (ገዢዎቻችንም ሆኑ ሰንደቃላማዎቻቸው) ለትግራይ ሕዝብ ምናችን አይደሉም። ባዕድ እና ኮሎኒያሊስቶች ናቸው።”

በማለት የወያኔ ጋዜጠኞች፤ ደራሲዎች በመጽሐፍ መልክ እየጻፉ ወጣቱን እያስተማሩት እንደሆነ ገልጫለሁ። ያውም “ጣሊያን ቢቆይልን ይሻለን ነበር በማለት የትግራይ ሕዝብ ተናግሯል” እያሉ በድፍረት ጽፈዋል። (‘ቀዳማይ ወያነ’  የሚለው የትግርኛ መጽሐፍ በየማነ ገብረመስቀል የተጻፈውን እና በገብረኪዳን የተጻፉትን….የመሳሰሉትን አንብቡ)።

የማነ ገብረመስቀል የተባለው ወያኔ አንዲህ ይላል። ትግርኛ ለማታነብቡ ወገኖቼ ትንሽ ቀንጨብ አድርጌ ከዚያ የየማነ ገብረመስቀል ጉደኛ መጽሐፍ ልጥቀስ። እንዲህ ይላል።

“የጣሊያን ወራሪ አምስት አመት በቆየበት ዘመን፤ ለራሱ ጥቅም ሲል ጀምሮዋቸው የነበሩ የልማት ተቋማት፦ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት፤የጤና ተቋማት፤መንገድ/ጥርጊያ፤ዘመናዊ አስተዳደር፤የግብር አከፋፋል እና ዘመናዊ ሸቀጣ ሸቀጥ ዕቃዎች በማቅረብ በኩል ከሃይለስላሴ መንግሥት ሲነጻጸር የጣሊያኑ ሥርዓት ለትግራይ ሕዝብ የተሻለ አስተዳዳር እና ልማታዊ ነበረ ማለት ይቻላል።

የሃይለስላሴ ስርዓት ከስደት ዓለም ከተመለሰ በሗላ፤ ጣሊያን ጀምሯቸው የነበሩት ማሕበራዊ ዕድገቶች ትግራይ ውስጥ ተቋረጡ። እነኚያ ጣሊያን ያቋቋማቸው የትምህርት እና የጤና አገልግሎቶች ወና ሆነው ፈራርሰው የአህያ እና የበቅሎ ማሰሪያ ቦታ ሆነው ቀሩ። ይህ ሊሆን የቻለው፤የሻዋ ገዢ መደቦች ‘በጀት የለንም’ በሚል ሽፋን የትግራይን ሕዝብ ለመጉዳት የተፈጸመ እርምጃ ነበር። ይህም ሴራ በትግራይ ሕዝብ መጥፎ ስሜት ፈጥሮ ነበር። (ኮ/ል ቃለ ክርስቶስ አባይ (1997) የ1953 ዓ.ም የመንግሥት ግልበጣ ሙከራ ከ1908- 1966 ዓ.ም የኢትዮጵያ ታሪካዊና ፖለቲካዊ ሂደት ገፅ 71) (ቀዳመይ ወያነ ገጽ 68-69 የማነ ገብረመስቀል)

“የንጉሱ ከስደት መመለስ በሗላ የትግራይ ሕዝብ እንደተመኘው ሳይሆን የተካው ባዕዳዊና ወራሪ የሆነ አገር በቀል ወራሪ ነበር ጣሊያንን የተካው። በነጭ ጣሊያን ወራሪ ወታደሮች ሲወረር የነበረው የትግራይ ሕዝብ በአገር በቀል በሃይለስላሴ ጥቁር ወራሪ ወታደሮች ተወረረ፤ተጨቆነ፤ተጨፈጨፈ። ጣሊያን ለራሱ ሲል ልማት እና ማሕበራዊ አግልግሎት አስፋፍቷል። የክፍለሃገሩ ተወላጆች በሆኑ መሳፍንቶች አንዲያስተዳድሩት አድርጓል። ሃይማኖታቸው እንዲያስፋፋ በቋንቋቸው እንዲጽፉ እና እንዲዳኙ ፈቅዶላቸው ነበር። ሃይለስላሴ ሲመጣ ግን የነበሩትን መብቶች እና ልማቶች ተነጥቀው ወደ ፍጹም አሃዳዊ ስርዓት መተካቱ ሕዝቡ አልወደደውም፤፡ ጣሊያን ለትግራይ ብቻ ሳይሆን የኢትዮጵያ ብሔር ብሔረሰቦች የአካባቢ አስተዳደር መብቶች በቋንቋቸው፤በሃይማኖታቸው እንዲኰሩ እና እንዲያድጉ ሲፈቅድ፤ሃይለስላሴ ግን እነኚህ በጣሊያን የተፈቀዱ መብቶች ነጥቋቸዋል።” ((ቀዳመይ ወያነ ገጽ 69-70 የማነ ገብረመስቀል 2005 ዓ.ም)

ጣለያን ከተባረረ በሗላ፤ ነፃነት መጣ የተባለው ነፃነት ሳይሆን ነጭ ወራሪ ወጥቶ እሱን (በቆዳ ቀለም የትግራይን ሕዝብ) በሚመስሉ ጥቁር ወራሪዎች መተካቱ ነው። በሌላ አነጋጋር፤ልዩነቱ አረንጋዴ፤ነጭ፤ቀይ ቀለም ያለባት የፋሺስቶች የነጮቹ ጣሊያን ወራሪ ባንዴራ ከተሰቀለችበት ወርዳ፤ አረንጓዴ ቢጫ፤ቀይ ባንዴራ እማሃልዋ ዘውድ የደፋ የይሁዳ አንበሳ ምልክት በአረፈባት ባንዴራ መተካቷ ብቻ ነው። እሷም ብትሆን የሸዋ ገዢ መደቦችን የምትወክል እንጂ የኢትዮጵያ ብሔር ብሔረሰቦች ወይንም የትግራይን ሕዝብን የምትወክል ባንዴራ አይደለችም።” ((ቀዳመይ ወያነ ገጽ 70-71 የማነ ገብረመስቀል 2005 ዓ.ም)

ስለዚህም የማነ ገብረመስቀልም ሆነ መሰል ወያኔዎች የነገሩን፤ የኢትዮጵያ ሰንደቃላማ በምንም መልኩ የትግራይ ሕዝብ ሰንደቃላማ አይደለችም ብለውናል። ሰለሆነም ነው የቻይናው ቅድ የሆነው ኮሚኒስታዊ የድርጅታቸው ባንዴራ በማሰራት ያንተ ሰንደቃላማ ሰርተንልሃል፤ ይህ ነው ባንዴራህ ብለው በልብሳቸው እና በየበዓላቸው እንዲሁም በየመኪናቸው እና መኖርያ ቤታቸው እንዲሁም በየቤተክርስትያን፤ መስጊዳቸው፤ በትምህርት እና መንግስታዊ ተቋማታቸው የድርጅት ባንዴራ የሕዝብ ባንዴራ በማለት እያውለበለቡት የምናያቸው። ለዚህም ነበር መለስ ዜናዊ “ጨርቅ”  በማለት ሰንደቃላማችን ያንኳሰሰበት ዋናው በስተጀርባው የገፋፋው የመነሻ ምክንያትም ይኼው “ሰንደቃላማችን አይደለችም” የሚለው ስሜት ነው።

የወያኔ ካድሬዎች ስለ ዓድዋ ድል ያላቸው መጥፎ እይታ ከዚህ ሰንደቃላማ እና ምኒልክ ጋር የተያያዘ ጥላቻ ነው። ማስረጃ አንዳንዱን ልጠቅስላችሁ እሻለሁ። ለምሳሌ በትምክሕት በጎሰኛነት በመነሳሳት የትግራይ ነገሥታት ደካማ ሰነድ በመሸሸግ የሸዋ/አማራ ነገሥታትን ደካማ ሰነድ እያጐላ በአገር ሸያጭነት ሲከሳቸው ፤ የትግራይን ነገሥታት እና መሳፍንትን ግን በአገር ወዳድነት በማሽቀርቀር በከንቱ መወጠር የሚታወቀው ሽማግሌው የወያኔው ታጋይ መምህር ገብረኪዳን ደስታ፤ ስለ ዓድዋ ጦርነት የተናገረው ቃል በቃሉ እጠቅሳለሁ። እንዲህ ይላል፦

“በዓድዋ ጦርነት አረ የምኒልክ ሰራዊትም አያስፈልግም ነበረ! የትግራይ ትግርኚ ሕዝብ (ትግሬ እና ኤርትራ ሕዝብ) ብቻውን ይችለው ነበር፡ ብቻውን ጣሊያንን! የምኒልክ ሠራዊትም አስፈላጊ አልነበረም! እጅ እና እግሩን አስረው፤ መንቀሳቀስ የለብህም ስላሉት ነው።

የትግራይ ሕዝብ እኮ ጣሊያንን ለመምታት የምኒልክ እርዳታ እኮ ምንም አያስፈልገውም። ይኸ ሕዝብ እኮ ለዝንተ አለም እራሱ የራሱን አካባቢ ጠብቆ የቆየ ህዝብ እኮ ነው።”  ምንጭ Exclusive Interview With Memhir Gebrekidan Desta - Part 2 http://youtu.be/Qm3WZL1doLo

በቃለ መጠይቁ ብቻ ሳይሆን በየትግራይ ሕዝብ እና የትምክሕተኞች ሴራ ከትናንተ እስከ ዛሬ በገጽ 179 መጽሐፉ እንዲህ ብሏል፦

“የትግራይ ሕዘብ ብቻውን የተፋለመባቸው የጦር ሜዳዎች ብዙ ናቸው። አብነት ካስፈለገም ጉዳጉዲ፤የጉራዕ፤የስሐጢ፤ የኮፊት፤ የዶጋሊ፤የመተማን እና የኰዓቲት ዓውደ ውግያዎች ብቻ መጥቀሱ ይበቃል። (የትግራይ ሕዝብ እና የትምክሕተኞች ሴራ ከትናንተ እስከ ዛሬ በገጽ 179)

ይህ አባባል፤ ከንቱ መወጣጠር ካልሆነ በስተቀር፤ በወቅቱ የትግራይ ሕዝብ ሲያሰማው ከነበረው “የረዳት ያለህ” ጩኸቱ ጋር አበሮ አይሄድም። “ሓጺርያ ኣድግስ ወትሩ ዒሉ”  (አጭር አህያ ሁሌም ውርንጭላ)፤ካንገቱ በላይ አሻግሮ ማየት ያቃተው በመሳፍንቶች ባሕሪያዊ ትዕቢት የሚመራው ገብረኪዳን ደስታ፤ የጣሊያንም ሆኑ ሌሎች ወራሪዎች በትግራይ መሬትም ሆነ በኤርትራ (አምደጽዮን በ13ኛው ክ/ዘመን ከቱርክ ጋር ያደረገው ውግያ አስታውሱ፤ከዚያም በሌሎቹ በ16ኛው ከ/ዘመን) ሌላ ቀርቶ መተማ የተደረገው ጦርነት እንኳ ጎንደሮችንም አልተካፈሉም ብሏቸዋል። አንደምናውቀው በዓድዋም ሆነ በሌሎቹ አውደ ውግያዎች የትግራይ ሕዝብ ብቻውን የገጠመበት የውግያ ታሪክ አልነበረም። በተለይ ትግራይ በጣሊያን ወራሪዎች (ዓድዋ እና ከዚያም በሗላ በሰለኽለኻ፤ ሽሬ..እንደባጉና..በማይጨው ወዘተ….ከጐጃም እና ከጐንደር ከሸዋ መጥተው የመሩት ውግያም ወያኔዎች አልተካፈሉም ብለው በዘፋኛቸው በኪዳነማርያም ረዳ ግጥምና ዘፈን ከድተውታል።ትዝታ ሃዲስ አለማዮህ መጽሐፍን አንብቡ) በሗላም በ1998ዓ.ም በባድሜ ከሻዕቢያ ጋር ያደረገው ጦርነት) የተደረጉ ጦርነቶች የትግራይ ሰው ብቻውን ገጥሞ ያሸነፈበት ታሪክ የለም። በተለይ ዶጋሊ ጉራዕ የመሳሰሉ ውጊያዎች የትግሬዎች ብቻ የተሳተፉበት አይደለም። (ገጽ 289 እስከ 299፣ “የኢትዮጵያ ታሪክ ከመጀመሪያው እስከ አሁኑ ዘመን፣ ጸሐፊዎች፦ አንድርዜይ ባርትኒስኪእና ዮዓና ምንቴል- ኒየችኮ” ተርጓሚ፦ ዓለማየሁ አበበ 2003) ለዚህም መረጃ የሚሆናችሁ ባለፈው መጣጥፌ http://www.ethiolion.com/Pdf/02262014yeweyanie_tegrewoch.pdf በኢትዮላዮን እና በሌሎቹ ድረገጾች ያቀረብኩትን ሙግት ይመልከቱ።

ወያኔዎች ሆኑ ሻቪያ፤ በተለይ ወያኔዎች በትግርኛ መጽሐፍቶቻቸው እየነገሩን ያለው፤ “ተጋሩ ናብ ዘለውዎ አይትዝመት ተጋሩ ከይሐዝካ አይትዝመት ተባሂሉ እስካዕሎሚ ይዝረብ” (ትግሬ ወደ አለበት አካባቢ አትዝመት፤ ወደ ዘመቻ ስታቅድ ትግሬን ሳትይዝ ወደ ዘመቻ አትሂድ) እየተባለ እስካሁን ድረስ በታሪክ ይነገራል። በማለት ከሚገባ በላይ ሰዎች ከሰውነታቸው ባሕሪ በማስወጣት፤ ወያኔዎች “ይካአሎ” (ሁሉም ነገር የሚቻለው) የሚሉት፤ ፈረንጆች “ኦምኒፖተንት/ኦልማይቲ/ሱፕረም/ኤብል ቱ ዱ ኤኒቲንግ” ሁሉም ነገር ማድረግ የሚቻለው፤የማይሸነፍ፤የሌሎች ዕርዳታ የማይጠይቅ፤ልዩ ፍጡር አድርገው በመሳል፤ ከፍተኛ ትምክሕት በሕሊናቸው እየተገነባ በመምጣቱ፤ በልዕለ ሃያልነት ባሕሪ ተወጥረው የታያሉ።

ሌሎች ወገኖቻችን በትግሬዎች የድረሱልን ጥያቄ እኛን ትግሬዎችን ለመርዳት ወደ ክፍለሃገሩ መጥተው ከጠላት ጋር ገጥመው ድል ላስገኙልን ወገኖቻንን ፤ አንድ ጊዜ “ትምክሕተኞች” ሲሏቸው ሌላ ጊዜ ደግሞ ‘ድሉ “የትግሬዎች” አንጂ ለእርዳታ መጥተናል የሚሉን የሸዋ መሪዎችና ትምክሕተኞች አይደለም ይላሉ። የሸዋ መሪዎች በተለይ ምኒልክ “ወራሪ፤ጥሬ ገንዘብ እና ሃብት ፍለጋ የመጣ፤“የሁለቱ ትግሬዎች” (የትግራይ ትግርኚ) ጉልበትና አንድነት ለሁለት ከፍለው ለማዳከም የመጡ ወራሪዎች ናቸው” እያሉ ወንጅለዋቸዋል። ወላጅ እናቴ ለእንደ እነ ገብረኪዳን የመሳሰሉ ከሃዲዎች የምትለው አባባል ነበራት፦ “ጹቡቕ ዝገበረ ጹቡቕ ተዝፍደ ብዕራይ እኳ ዱቋ ንሰተየ” (በጎ ሰሪ የእጁ ቢያገኝ ኖሮ በሬ ዱቃ/ (ያልተበረዘ ጉሽ ጣላ) በተገባው) ትል ነበር።ቤተሰቦቻቸው በትነው የትግራይን ቤተሰብ ከጠላት ለማዳን ሲሉ እና የኢትዮጵያን ክብር ላለማስደፈር ወንድ ሴት ሳይሉ በረሃ ድካም፤ርሃብ ሳይበግራቸው በእግራቸው ከየአቅጣጫው

ጎርፈው በምኒልክ መሪነት ወደ ትግራይ የገሰገሱትን ኢትዮጵያዊያን ተዋጊዎችን በወራሪነት ሲወነጅሉ፤ ‘የተገኘው ዓድዋ ድልም’

 የትግሬዎች ፤የአሉላ ውጤት እንጂ ሌላው እሚንት ነው እያሉ በጣም በሚገርም አስደንጋጭ ፍክቲሼስ/ልብ ወለድ ትረካ ሲተርኩ ማንበብ ልቦና ላለው እጅግ ያሳምማል።

ይህ የትግሬዎች የአሉላ የአዋጊ ብቃትንት እንጂ የምኒልክ ወይንም የምኒልክተዋጊ አዛዦችና የሸዌዎች ድል አልነበረም የሚሉት የጎሰኞች ስካር ሳይሆን በታሪክ ጻሐፈዎችስ ምን ይላሉ? አሉላ ብቁ ተዋጊ እና አዋጊ ነበሩ? አዎ። ግን አሉላ ብቻቸውን ወይንም የትግሬ ተዋጊ ብቻውን ነበር ዓድዋ ላይ ጣሊያንን ድል ያደረገው? ብቻቸው አይደሉም። ምክንያቱም ብቻቸውን ጣሊያንን ድል ማድረግ የሚቻላቸው ቢሆን ኖሮ ራስ መንገሻ ከአከለ ጉዛይ አካባቢ እና ለአጋሜ በጣሊያን ተገፍተው መቀሌን ለቀው ማይጨው ድረስ መሽገው በመራቅ ለአፄ ምኒልክ ተሎ ድረሱልን ብለው ለምን ዕርዳታ ጠየቁ? አሉላ የሚል መጽሐፍ የፃፈ ወያኔዎች አስሬ ለመረጃ የሚጠቅሱት የታሪክ ምሁሩ ፕሮፌሰር ሃጋይ ኤርሊክም ስለ አሉላ ሱታፌን የደረሰበት ምርመራ ነግሮናል። መረጃየም ይሄው። አርሊክ ሃጋይ “አሉላ“ በሚል የእንግሊዝኛ መጽፉ ውስጥ አንዲህ ይላል።

“Alula’s  roll  in  the  battle  itself  is  not  known.  He  had  only  a  small  force  and probably played a limited part in actual fighting” (Erlic 193)

ይህ ሆኖም እኔ በይድረስ ለጎጠኛው መምህር መጽሐፌ ላይ የጠቀስኩት “ሽንፈቱም ሆነ ድሉ የጋራ ነበር”  በገጽ 90 ይመልከቱ።

ትግሬዎቹ አካባቢያቸው ስለሆነ በጦርነቱ ቅየሳ እና በስለላ ረድፍ አሉላ አባ ነጋ ለድሉ አስተዋጽኦ ማድረጋቸው የሚገልጹ አንደ እነ ግሪን ፊልድ የመሳሰሉ አንግሊዞች አሉ (በነገራችን ላይ ግሪን ፊልድ ጸረ ኢትዮጵያ ነው)። ስለላን በማቀናበር እና በውግያው የስልት ቅየሳ የአሉላ እጅ ቢኖሮውም ‘ በአውደ ውግያው ሱታፌ” ግን ሃጋይ ኤረሊክ የአሉላ ሱታፌ እስከዚህም አንደሆነ እና ብዙም ተዋጊ ጦር አንዳልነበራቸው ነው የነገረን። ያም ሆኖ ይህ ድሉም ሽንፈቱም የጋራ አንደሆነ ነው የምደመድመው። ወያኔዎች ግን ድሉ የትግሬ ብቻ እንደሆነ ነው የሚዘላብዱት። ይባስ ብሎ ደግሞ ጌታ እየሱስ አርብ እለት በአይሁደች ሲሰቀል አንደታየው ሁሉ፤ አፄ ዮሐንስ በሌሉበት ጊዜ የጣሊያን ወራሪ ወደ ትግሬ ዘልቆ በመግባቱ፤ ፀሐይ ጨልማ፤ ጨረቃ ደም ሆና ከዋክብት ከስለው እና ረግፈው በሚታዩበት በትግራይ ሕዝብ ሕሊና ወቅት ከዚህ “ፀሊም ጉበአ” (የጥቁር ሕዝብ መአት) አድኑን በተባለበት ተማጽኖ እነ ገብረኪዳን ደስታ እውነታውን በመሸሸግ “በዓድዋ ጦርነት አረ የምኒልክ ሰራዊትም አያስፈልግም ነበረ! የትግራይ ትግርኚ ሕዝብ (ትግሬ እና ኤርትራ ሕዝብ) ብቻውን ይችለው ነበር፡ ብቻውን ጣሊያንን! አዎ ብቻወን! የምኒልክ ሠራዊትም አስፈላጊ አልነበረም!” ሲል ለጀሮ በጣም አንግዳ ከመሆን አልፎ፤ “ሕልሚ ለይቲስ ተስፋ ድኻ” (የድሃ ተስፋ ሕልም ነው) የሚሉት ወላጆቻችን ትግሬዎች ለእንደ እነ ገብረኪዳን ይመስለኛል። ገብረኪዳን በሕልሙ የጣሊያንን ወራሪ ትግሬ ብቻ የተዋጋው መስሎት በሕልሙ ሲቃዥ የታየውን ነው እውን እየመሰለው በግሃዱ አለም ሳያፍርር እየነገረን ያለው። ለዚህም ነው ገብረኪዳን ደስታ የሃጋይ ኤርልክን ምስክርነት በመመርኰዝ

“ሃጋይ ኤርሊክ አንደገለጸው ከ1875-1896 ዓ.ም ድረስ ከተለያዩ ወረራዎች ጋር የተደረጉ 9 ውጊያዎች፤በዘጠነኛው ዓውደ ውጊያ ማለትም በዓድዋው ጦርነት ብቻ ነው የተሳተፉት።” በማለት ዓድዋ ላይ የተሳተፉትን አርበኞች “ትምክሕተኞች” በማለት የትግራይሕዘብ እና የትምክሕተኞች ሴራ መጽሐፉ በገጽ 148 የዘለፋቸው።

ሀቁን እንነጋገር ከተባለ “ውለታ ቢሱ” ገብረኪዳን አንዴ በባንዳነት አንዴ በትምክሕተኛነት ከላይ በሰጠሁት አውዲዮ ቪዲዪ ትግርኛ ላይ ሲከሳቸው ያደመጥነው ስለ ራስ መኮንን በዘመኑ የነበሩ ጻሐፊዎች የተዘገቡ ዘገባዎች ላስነብባችሁ

ይላል ባጭሩ ቀንጭቤ ያቀረብኩላችሁ; የ1902 ኒውዮርክ ታይምስ ያተመው ጽሑፍ። አነ ራስ መኰንን ደማቸው ያፈሰሱበትን ጦርነት ይትግሬዎች ድል አንጂ “ትምክሕተኞች አይደለም” እያሉ ላገራቸው የተዋደቁ ጀግኖችን ሲያንኳስሱ መስማት አጅግ ያሳዝናል።

ግራም ነፈሰ ቀኝ በመጨረሻ በጦርነቱ ወቅት ብቻኛ ጋዜጠኛ የነበረውዋይልደ/Wylde ስለ ራስ አሉላ እና ምኒልክ ግንኙነት አክሱም ባሰሩት አዲሱ መኖርያ ቤታቸው ውስጥ ድረስ በመሄድ ያነጋገራቸውን እና ራስ የነገሩትን አንዲህ ይላል።

መጀመሪያ ኤርሊክ ሃጋይን ልጥቀስ

Ras Alula was nominated over a substantial area in the Tigre province, all the territories between Mai Weri  and  Merebe,  with  Adua  as  his  capital. Menlik,  however,  in  his  shrewed  strategy  of  installing outsiders over the various provinces, in which he differed from Yohannes, gave Alula the most important part of northern Ethiopia, atleast, from the Historical point of vie. Thus, paradoxically, but quite significant  ly  for  the  feudal  structure  of  Tigre,  it  was  the  Shoan  emepror  who  installed  one  of  the province’s great worrieors, though not a member of the provinicial elite, as the local governor there. Alula was of cource, now Menlik’s grateful supporter.(Erlik Hagay page Alula 94)

On June 1896 in his new house at Aksum, he told Wyle how he had turned to Menlik “as the only man who could restore order…. I have thrown all my influence on his side in order to unite Abyssinia once more” 80 (A.Wylde, “An unoficial mission to Abyssinai, “the manchester Guardian, 14.5.97) ሲል ጽፋል።

እውነት እንነጋገር ከተባለ ምንሊክ እንጂ ራስ መንገሻ ዮሃንስ ዙፋኑን ቢወርሱት ኖሮ አሁን ያለችውን ኢትዮጵያ መጠበቅ አይቻላቸውም ነበር።

(2) አንድ ሃይማኖት አንድ አገር አንድ ቋንቋ የቀዳማይ ወያነ ፍልስፍና?

ወያኔዎች የሸዋ ነገሥታት/አማራ ነገሥታት እያሉ ከይኩኖ አምላክ ጀምሮ “አንድ አገር፤ አንድ ሃይማኖት፤አንድ ቋንቋ” እያሉ አትዮጵያን በአሃዱ ሥርአት ሲገዟት ነበር በማለት ሲወነጅሉ ሰምታችሗል። ኦነጎችም ወያኔዎችም ሁሉም በዚያው በማያዛልቅ ተረት፤ተረት ሙግታቸው ብዙ ብለዋል። ሃቁ ግን ኦሮሞዎችም ሆኑ ትግሬዎች ስልጣን ስይዙ የተከተሉት ዓላማ ከዚህ የተለየ አልነበረም። ምናልባትም እጅግ የባሰ የጭካኔ እና የግፍ ፍትሕ የተሰራበት በዘመናቸው ነው።

አንድ ሃይማኖት፤አንድ ቋንቋ” እያሉ አትዮጵያን በአሃዱ ሥርአት ሲገዟት ነበር በማለት ይኩኖ አምላክን፤ ምኒልክን፤ሃይለስላሴን እና ደርግን በመወንጀል በግምባር ቀደም የሚታወቀው ገብረኪዳን ደስታ እና ዶ/ር ሙሉወርቅ ኪዳነማርያም ናቸው። ውንጀላቸው በአማራ መንግሥትነት የሚወነጅሏቸው ከላይ የተጠቀሱ ነገሥታት አንጂ ዮሃንስን አይመለከትም። ሆኖም ወያኔዎች ሆን ብለው ታሪክ ለመደበቅ የሚያደርጉት አሳሳች ዘመቻቸው በዮሃንስ/በትግሬዎች ስርዓት ላይ ሲደርሱ ግን ዘመነ ዲሞክራሲ በማስመሰል ይቀባቡታል። ለምሳሌ ገብረኪዳን ደስታ አንዲህ ይላል “አንድ ሃይማኖት፤አንድ አገር፤አንድ መንግስት፤አንድ ቋንቋ፤አንድ ባንዴራ የሚሉ ከይኩኖ አምላክ ጀምረው የሚፈክሩ ሰርዓቶች የኛ ታረክ ነው ብለን አንቀልም”

ወያኔዎች የማይክዱት እና እራሳቸውም አንደ ትልቅ ጀብዱ አድርገው የሚጽፉበት የእንደርታ እና የራያ ዓዘቦ እንቅስቃሴን ስንመለክት፤ በቀዳማይ ወያኔ ዘመን (1936) ‘ጊዜአዊ መንግሥት በማለት” ያወጁትን የጊዜያዊ መንግሥት መተዳደሪያቸውን ስንመረምር የምንከተለው ሃይማኖት (የቀዳማይ ወያኔ ጊዜአዊ መንግስት) ሃይማኖታችን (የአፄ ዮሐንስ)፤ጠባቂያችን (እየሱስ ክርስቶስ) ፤ መሪያችን (ሃይለማርያም ረዳ)፤ባንዴራችን (የኢትዮጵያ) ነበር ያሉት። አንዲህ ይላል። በትግርኛ፤

“…ስምዑ፤ስምዑ!

አዋጅ ሃይለማርያም አዋጅ ገረብ እዩ

ገዛኢና እየሱስ ክርስቶስ፤

ሓላዊና ሃይለማርያም፤

ዳኝነትና ናይ ዓሰርተ ክልተ ገረብ፤

ባንዴራና ባንዴራ ኢትዮጵያ፤

ሃይማኖትና ናይ ሃፀይ ዮውሃንስ

ህዝቢ ትግራይ ወያነ ተኸተል፤

ገረብ መንግሥቲ ተቐበል።”

(አዋጅ ስማ! አዋጅ ስማ! ይህ አዋጅ የሃይለማርያም እና የገረብ አዋጅ ነው። (ገረብ ማለት ጅረት/የአካባቢ ወንዝ ማለት ነው)  (ከ12 የውሃ ፈለግ/ወንዞች ከሚዋሰነው ሕዝብ የተውጣጣ የጊዜያዊ መንግሥት ተወካዮች ማለት ነው።)፤ገዢያችን እየሱስ ክርስቶስ፤ ጠባቂያችን ሃይለማርያም፤ ዳኝነታችንም ከ12 ገረብ ተወጣጥተው የወሰኑት የፍትሕ ዳጅነት ይሆናል። ባንዴራችን የኢትዮጵያ ባንዴራ ነው። ሃይማኖታችንም የአፄ ዮሐንስ ነው።

የትግራይ ሕዘብ ሆይ! ወያኔን ተከተል። የትግራይ ሕዝብ ብቸኛ የሆነው የገረብን መንግሥት ተከተል!) በማለት ‘በአንድ እየሱስ፤ አንድ ሕዝብ፤ አንድ ድርጅት፤ አንድ ሃይማኖት፤ አንድ መሪ፤ አንድ ሃይማኖት” የሚከተል “የገረብ መንግሥት” ተከተል ሲል አወጇል።

አፄ ዮሃንስም አንድ ሃይሞኖት ለማድረግ ሞክረዋል። ፕሮተስታንት ወይንም እስላም የተባለ ወደ ኦርቶዶክስ ካልተጠመቀ ከትግራይ ግዛቴ ለቃችሁ ወደ ሌላ አገር ሂዱ ብለው አውጀዋል። መረጃየን ላቅርብ፡

“Internal Rivalries and Foreiggn Threats (1869-1879) Edited by  Sven Rubenson page 6 ስንመለከት አሰገኸይ የተባሉ የቤተክሕነት ምሁር የሆኑ ትግሬ ሰው “የአንቶይን ዲ አባዲ” የተባለ አውሮጳዊ ወዳጅ/አስተርጓሚ/ዜና ነጋሪ/አገር አስተዋዋቂ የነበሩ በAssegehen to Antoine d’ Abadie, 12,Feb, 1869 በሚል ርዕስ ለ ዲ አባዲ የጻፉትን ደብዳቤ አንዲህ ይላል።

“ትብጻሕ ሃበ አቶ አንደጦንዮስ ዘአባዲያ ሙሑረ ጥበባት…….” እያሉ ሰፋ ያለ በግዕዝ ሰላምታቸውን ካቀረቡ በሗላ፤ ወደ አማርኛ በመግባት፤“ታሪክ ዘደጃዝማች ካሳ አባ በዝብዝ የትግሬ ንጉሥ አንዲህ ነው፡ አባ ተክለ አልፋ የሚባሉ መነኩሴ ዘደብረ በርበሬ ነበሩ፡ ቅባት ናቸው፡ ያባ በዝብዝ የንስሐ አባት ወደ ተዋህዶ ሃይማኖት ግቡ ብሎ ተማጠናቸው። አባ ተክለ አልፋም፤ በስመ አብ ወልድ ወመንፈስ ቅዱስ ፩ አምላክ ትርጓሜው እንዴት ነው፡ ብለው ጠየቁት። አላውቅም አለ። ደጃዝማች ካሳም ደንቆሮ ነህ፡ብለው .. የነብስ አባታቸውን ገረፉት።

፪ኛ ታሪክ፤

ደጃዝማች ካሳ አባ በዝብዝ በትግሬ ያለ ቅባት ሁሉ ወደ ሃይማኖቱ ይግባ። እምቢ የሚል ሁሉ በምገዛው አገር አይኑር አሉ። በትግሬ ያሉ ቅባቶች ሁሉ ወደ አባ በዝብዝ ሃይማኖት ገቡ፡ አባ ተክለ አልፋ ግን ገዝተው ወደ ታላቅ ገደል ወጡ፡ ያባ በዝብዝ አጎት ደጃዝማች አርአያ ከብዙ ጦር ጋር ተከተለው፡ከገደል አወረዱዋቸው፤በነፍጥም አንደመቱዋቸው፤ፈርተው ከገደል ወረዱ፡ ግዝታቸውንም ፈቱ፡ ወደ ሌላ አገርም አባ ተክለ አልፋ ተሰደዱ።”  (ምንጭ ከላይ የጠቀስኩት መጽሐፍ ገጽ 6)

እንግሊዝኛ ትርጉሙም

“Dejazmach Kasa Abba Bezbize said, “All the Qibat who live in Tigray must accept my faith. Let no one who refuses live in the land which I rule.” All the Qibat who lived in Tigray embraced the faith of Abba Bezbiz. Abba Tekle Alfa, however, excommunicated  (them)  ascended  a  cliff.  Dejazmach  Araya,  the  uncle  of  Abba  Bezbiz,  persued  (him) with  a  large  army  and  brought  him  down  the  clif.He  camedown  from  the  mountain  because  he  was afraid that they would kill him with a rifle (-shot). He withdrew his excommunication. And Abba Tedla Alfa sought refuge in another region.” ( Internal Rivalries and Foreiggn Threats (1869-1879) Edited by  Sven Rubenson page 6)

ሃይማኖትን በሚመለከት እንግዲህ አጼ ዮሐንስ ማለት እኚህ ነበሩ። የሃይማኖት እኩልነት አክባሪ ነበሩ፤ እያሉ እነ ገብረኪዳን ደስታ በውሸት ታሪክን ባልነበረ መልኩ ሲያጣምሙ እና አዲሱን ትውልድ በውሸት ሲያወናብዱት የትግራይ ምሁራን ደግሞ ተቀብለው ያንን ውሸት በመድገም “አበጀህ” “እንዲህ ያለ ታሪክ ጻሐፊ” ትግራይ ወልዳ አታውቅም፤ እያሉ አብረው ከገብረኪዳን ጋር ያብዳሉ። “አንድ አገር፤አንድ ቋንቋ፤አንድ ሃይማኖት” እያሉ ከይኩኖ አምላክ ጀምረው እስከ ምኒልክ እስከ ሃይለስላሴ ድረስ ያሉ አማራ ነገሥታት ጸረ ትግሬ በመሄድ፤ኢትዮጵያን በአሃዳዊ ስርዓት ገዝተዋታል፤ እያሉ ወያኔዎች እና እነ ገብረኪዳን አማራ የሚሏቸውን ነገሥታት ሚዛን ባልጠበቀ ዘለፋ እና ውንጀላ ሲወነጅሏቸው፤የራሳቸው የትግራይ መሳፍንት እና ነገሥታት ግን ከላይ በማስረጃ አንዳቀረብኩላችሁ ታሪካቸውን እየሸሸጉ በየሚዲያቸው ሲያብዱ ሌላውን ሲወነጅሉ እያዳመጧችሗቸው ነው። እነሆ አሁን የትግራይ መሳፍንቶች እና ነገሥታት ሥርዓት እውነታው በመረጃ ይዛችሁታል። እነቀጥል።

(3ኛ) ዮሐንስ ትግሬዎች አንደሚቀባቧቸው ሳይሆኑ፤ በጥፋትም ከምኒልክ አይለዩም ትግሬ ውስጥ ረሃብ አልነበረም፡ ረሃብ አይታወቅም፤ ረሃብ የመጣው በሸዌው በምኒልክ ነበር ትግራይ የወደመው (ለዚህም ዘመን ሸዌ ይባል ነበር)፤ ያለቀው የተራበው እና የተፈጀው፤ በማለት ምኒልክ እና ሃይለስላሴን በረሃብ ሲከሱ እነ ገብረኪዳን (ገጽ 144 የትግራይ ሕዝብ አና የትምክሐተኞች ሴራ)፤ እና “ጋላህቲ ሰጊ” ሙሉጌታ ደባልቀው እና መሰሎቻቸው ሲናገሩ/ሲጽፉ አድመጠናል/አንብበናል።

በዘመነ ደጃዝማች በዝብዝ ካሳ (18ኛው ክ/ዘመን) የነበሩ ከላይ የጠቀስኳቸው አሰገኸኝ ለዲ አባዲ በሌላ ቀን በጻፉት ደብዳቤ ላይ ግን የወያኔ ጸሐፍት ውሸት በመጻረር እንዲህ ሲሉ በእጅ ጽሑፍ የተውልንን ማሕደር ይነገሩናል።

(ሁ) “ትግሬ ርሃብ ገብቶ በ፩ብር ፪ ቁና ሲሸመት ከረመ። በዓድዋ አንድ ጎበዝ የሰው ሥጋ ሲበላ ተገኘ፡ አባ በዝብዝ የተባሉት ደጃዝማች ካሳ ሰቀሉት።” ሲሉ ርሃብ ትግራይ ውስጥ በምንልክ ጊዜ ብቻ ሳይሆን በዮሐንስ ጊዜም ገብቶ እንደነበር ነው። በዮሐንስ ዘመን ብቻ ሳይሆን ድሮም በ15ኛው ክፍለ ዘመንም ‘ግራይ አህመድ’ ክርስትያኑን እያረደ ትግራይን እና ኤርትራ ደጋማ ቦታዎችን በተቆጣጠረበት ወቅት ትግራይ ውስጥ የቆየበት ጊዜ አጭር አንደነበር እና ትግራይን ለቆ ባስቾኳይ ሊለቅ የተገደደበትም ምክንያት ርሃብ በመከሰቱ ነበር። የትግራይ ሕዝብ በርሃብ ቸነፈር በማለቁ ምክንያት የሚላስ የሚቀመስ ባለመኖሩ ወታደሮቹም የሚበሉት ስላጡ ይዟቸው የመጡት ፈረሶቹ እና በቅሎዎቹ በሙሉ የሚበላ ግጦሽ አጥተው በሙሉ ስለሞቱበት፤ ሰራዊቱን ተሎ በማንቀሳቀስ፤ እሱም ሆኑ አሽከሮቹ በግር ጉዞ ጓዙን በትከሻው እየተሸከመ ወደ ወልቃይት አካባቢ ወደ ለሙ ቦታ ደረሰ። በማለት Arab Faqih) የተባለው የመናዊ ዓረብ ጋዜጠኛ “ፉቱሕ አልሓበሻ” (Futuh Al- Habasa – the Conquest of Abyssinia {16th Century} በዓይኑ የተመለከተውን የወቅቱ ታሪክ ዘጋቢ ነግሮናል (የዓረብ ፋቂሕ ዘገባ ለማንበብ “ በሃይማኖት እና በፖለቲካ የማሻኮር ባሕሪ- ጌታቸው ረዳ ” ብላችሁ ጽሑፌን ጉጉል በማድረግ ማንበብ ትችላላችሁ። ስለዚህም በአፄ ምኒሊክ የቀረበው ክስ ሚዛን ይኑረው፤ የምለውም ለዚህ ነው።

(ለ) ምኒልክ እና ሃይለስላሴ “ሥዩመ እግዚአብሐር” (በእግዚአብሔር የተሾምን ነን) እያሉ ሲፈክሩ፤ ዮሐንስ ግን አንዲህ አይሉም ነበር፡ የሚለው የእነ ገብረኪዳን ውሸት በዮሐንስ ደብዳቤ ግን ተጻራሪውን አንመለከታለን። ምኒልክ ከጣሊያን ጋር እተመሳጠረ እና እየተለማመጠ ኤርትራን ለጣሊያን ሰጠ፤ወደባችንን አስነጠቀን የሚሉትንም ክስ በጨረፍታ እንመልከት።

ዮሐንስ የዓሰብ ወደብ ዓፋሮቹ ወንድማማቾቹ እነ ሱልጣን ኢብራሂም አሕመድ ለጣሊያናዊው ለእነ ጁሴፔ ሳፔቶ ሲሸጡለት እና ኮንትራት ሲዋዋሉ ኖቨምብር 15/1869 ዝም ብለው ይመለከቱዋቸው ነበር። በወቅቱ እሳቸው እንጂ ምኒልክ በአከባቢው ስልጣን አልበራቸውም። ያውም በእዛው በኖቨመብር ወር 17 ቀን (ከሁለት ቀን በሗላ) ራስ ወልደሚካልን በሚመለከት፤ “በሙሲንጀር’ ላይ የመግደል ሙከራ በመደረጉ ጉዳይ ለማጣራት ወንጀለኛውን ለመያዝ ወደ ሙሲንጀር ወዳጃቸው ደብዳቤ ጽፈውለት ነበር። ወዳጃቸው ናፔርም በዛው ዓመት ነበር ሰተት ብሎ ፈቅደውለት፤ተባብረውት፤ በሕንጣሎ ገጠራዊት ከተማ ላይ፤ ድንኳን ዘርግተው፤ አብልተው አጠጥተው ሰላይ እና መንገደኛ አስይዘው ወደ መቅደላ ያሻገሩት። ለውለታቸውም ከናፕየር ያገኙትን መሳሪያ እና የመሳሪያ ሰልጣኞች ተጠቅመው ጉልበት በማግኘት የመላ ኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ለመሆን በቁ። ወራሪው እንግሊዛዊው ጀኔራል ናፔርም በዛው ወር በኦጎስት/ነሓሴ ውስጥ ነው በዛው አመት የመጣው። ከዚያ በሗላም ዮሐንስ ለግራኒቬል በጻፉት ደብዳቤ (በመይ 18/ 1873) አንዲህሲሉ የባሕር ወደብ ለማግኘት ተለማምጠዋል።

“ተጽሐፈ በሐገረ ጐንደር።በ ፰ ቀን ግንቦት። በ ፲ ወ ፻ ፰ ወ ፭ ዓመተ፤ምሕረት።

መልእክት ዘሥዩመ እግዚአብየር፤ዮሐንስ ንጉሠ፤ነገሥት ዘኢትዮጵያ ወኩሉ አድያሚሃ።

ይድረስ ከኤርል ግራንድ ቢል። እጅጉን አንዴት ነዎ። እኔም ሰራዊቴም ሁሉ እግዚአብሔር ይመስገን ደህና ነኝ \.............ካሉ እና ሰፊ ወግ ከጻፉ በሗላ አንዲህ ሲሊ አንድ የባሕር በር ወደብ አንዲፈቅድላቸው ልመና አቅርበዋል፦

“……  አሀንም፤ ከባሕር ዳር አገር አንድ በር አሰጡኝ። ወደ እላንተ ደብዳቤ እና መልአክተኛ፤ ንግድ የሚገኝበት፤የሚመላለስበት።

አንፊላና ዙላን የጥንት አገሮቼ ናቸው፡ እና በር ግን ካላገኘሁኝ፡ ካላንተ ከነገሥታቱ ጋር ከወንድሞቼ ፍቅር መንገድ አጥፍቼ ተዘግቼ መኖሬን ይወቁት።” (ማሕተም፦ ንጉሠ ነገሥት ዮሐንስ ንጉሠ ጽዮን ዘኢትዮጵያ፤ በማሕተሙ ላይም ከግዕዙ ጋር ዓረብኛ አለበት)

(And now make them an outlet on the seacoast, throgh which I can exchange letters and messengers (and where) trading can take place. Anfila and Zula have been my district since early time.Know, then, that if do not get a port , I shall remain  shut in, without a road (and) the friendship of my  brothers, you the kings. (seal: king of Kings Yohannes, king of Zion of Ethiopia)  

ምንጭ -ዜኑ ከማሁ። ምኒልክን ተላማማጭ እያሉ ማንኳሰስ ዮሐንስ ግን የማይለማመጡ ማለት ከዚህ ወዲያ መለማመጥ ማለት ምን ሌላ ትርጉም አለ?

(4ኛ) በዝባን ዓሰርተ ክልተ ገረብ ስም ሲባል ያልቆመ የትግሬ ተወላጅ ከማሕበረሰቡ አንዲገለል የታወጀው አዋጅ

ካሁን በፊት በብዙ የወያኔ የመገናኛ ዘገባዎች እና የወያኔ መጽሐፈት እና መጽሔቶች ላይ በስፋት ሲነበብ የነበረው ውሸት “ቅንጅት ደርግ ነው፡ ቅንጅት አማራ ነው፡ ስለሆነም ጸረ ትግሬ ድርጀት ነው። በትግሬ አቋሙ የተነሳም ከትግሬ ተወላጆች ጋር ቡና አንዳትጠጡ፤ ሃዘን አንዳትላቀሱ፤ አንዳትደርሱ፤ጠበል፤ማሕበራዊ ስራ አንዳትገናኙ……በማለት ትግሬዎችን ከማሕበራዊ ግንኙነት አንዲገለል አዋጅ አውጥቷል። በማለት ቅንጅትን በውሸት ለመወንጀል ያልጣረው አልነበረም። የዚህ የውሸት ቀንደኛ ተዋናይ ደግሞ “ቴዎድሮስ ሐጎስ” እና “በረከት ስማኦን”  እና የወያኔ የሕግ ምሁራን ነን ባዮች፤ በሬድዮ ድምፂ ወያኔ በተደጋጋሚ በመቅረብ ያልተባለውን ሲጐነጉኑ ባጅተዋል። የራዲዮ አድማቾችም ወደ ጣቢያው ስልክ እየደወሉ የቅንጅት መሮዎች አንኳን በ መአመክሮ መለቀቅ ቀርቶ አንዲያውም ‘መሰቀል’ አለባቸው እያሉ የዋህ ጀሌዎቻቸውም እውነት መስሏቸው ነገር ሳያጣሩ የቅንጅትን መግለጫ ሳያነብቡ ‘ቅንጅት ጸረ ትግሬ ነው” እያሉ ይጮኹና ይወነጅሉት አንደነበር የቅርብ ጉዜ ትዝታችን ነው። በመጀመሪያ የቅንጅት መግለጫ ምን አንደሚል አንመልከት

እና ቅንጅት ከቀዳማይ ወያኔ የተለየ ምን አዋጅ/መግለጫ አውጥቶ ለውግዞት እንደደረሰ አንመልከት እና ጽሑፈን ልደምድም።

የቅንጅት መግለጫ

ምርጫ ከመደረጉ በፊት በግንቦት ወር 1997 ዓ.ም (June 8, 2005) ወደ 3 ሚሊዮን የሚገመት የአዲስ አበባ ኗሪ ሕዝብ ቅንጅት በጠራው ሰላማዊ ሰልፍ በአብዮት አደባባይ መገኘቱ ይታወሳል።

ያን ያህል አስገራሚ ትርኢት ከታየ ቀናት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ወያኔ 99.6% ድምጽ አግኝቻለሁ በማለት በዘራፊ ባሕሪው ምክንያት ምርጫው ካጭበረበረ በሗላ፤ ‘ቅንጅት ለአንድነት እና ለዲሞክራሲ’ የተባለው የወያኔ ተቀናቃኝ የፖለቲካ ድርጅት ምርጫው መጭበርበሩን ጥቅምት 1997 ዓ.ም (October 29, 2005) ለኢትዮጵያ ሕዝብ የሚከተለው አገር አቀፍ የሆነ ሰላመዊ ሕዝባዊ ልግምት/ተቃውሞ እንዲያደረግ ማስተላለፉ ይታወሳል።

 ትከክለኛ የመግለጫው ቅጂ ለማግኘት በኢንተርኔትም ሆነ የድርጅቱ አባሎች የነበሩ እና አንዳንድ ኢትየጵያዊያን ጠይቄ ማግኘት ስላልቻልኩ፤ ሕዝቡ ተቃውሞውን በሚከተሉት ሁኔታዎች አንዲገልጽ ጥሪ አድረጎ የነበረውን ከግርድፍ ትውስታዬ በግሌ የማስታውሰው ያስተላለፈው መግለጫ ጥቂቶቹ አቀርባለሁ።

እቤት በመቀመጥ (ወደ ስራ አለመሄድ/የቁጭ አድማ) ተቃውሞውን መግለጽ። 5 ቀን የሚቆይ የእቤት መቀመጥ አድማው የሚጀምረው ለእስላሞች ክብር እና ወንድማዊ ደስታ ለመካፈል ሲባል ሮሞዳን የተባለው እስላሞችን በዓል ካለፈ በሗላ ነበር።

በኢሕአዴግ ባለቤትነት የሚካሄዱ የንግድ ተቋማት አንደ አምባሰል፤ጉና፤ዲንሾ፤ዎንዶ፤ዳሸን ቢራ ፋቭሪካ እና ሜጋ የመሳሰሉት ሕዝቡ ግብይት እንዳያደርግ። ከንግድ ድርጅቶቹ አልፎ በቁጥጥሩ ስር የሚገኙ የዜና ማሰራጫ ራዲዮኖች (ድምፂ ወያነ ትግራይ፤ ፋና፤ኢ ቲቪ ፤ FM  97.1    FM  96.3 የመሳሰሉ) እና እንዲሁም በጋዜጦቹ ላይ የንግድ ማስታወቂያ አለማድረግ፤ ስርዓቱ የሚያስተላልፋቸው ዜናዎች እና ቅስቀሳዎች እንዳያነብ እና እንዳያዳምጥ። በምትኩ የአሜሪካ ድምፅ ራዲዮን እና ዶቸቬለ አንዲሁም ትንሳ ራዲዮ የመሳሰሉት ከውጭ የሚሰራጩ የዜና አውታሮች ችን ማድመጥ።

ስርዓቱ የሃይል እርምጃ በወሰደ ቁጥር፤ በኢሕአዴግ አባላት እና እንዲሁም የተጭበረበረውን ምርጫ በግድ ተቀበሉ እያሉ ሰላማዊ የፖለቲካ ተቃወሚ አባሎችን እና በሰላማዊ ዜጎች ላይ ጉልበት በማሳየት፤ በመደብደብ፤ በማሳሰር፤በመግደል፤ በመሰለል፤በማስፈራራት ሕግን በመጣስ መብት የሚረግጡ የስርዓቱ ደጋፊዎች ሁሉ ሕብረተሰቡ እንዲያገላቸው።

ቅንጅት ይህንን መግለጫ ሲያወጣ ማንኛውም የቅንጅት አባልም ሆነ ደጋፊ ከላይ ከተጠቀሱ ምክንያቶች ውጭ “ሃይማኖትን እና ጎሳን” መሰረት ያደረገ ማሕበራዊ ማግለል አንዳይደረግ በጥብቅ አሳስቧል። (ግርድፍ ይዘት ጌታቸው ረዳ።)

የቀዳማይ ወያኔ መግለጫ

ድሮ በሃይለስለሴ ዘመን አንድ ሞገደኛም ሆነ አንድ ሰው ወደ ሕግ ለማቅረብ አንሂድ ስትለው “በሃይለስላሴ በሕግ አምላክ”  ሲባል ነበር። የመሳፍንቶች እና የነገሥታት ዘሮች የሚበዙበት እና የሚወለዱበት አካባቢ አንደርታ አውራጃ በቀዳማይ ወያኔ ለንጉሥ ሃይለስላሴ አንገዛም በማለት “12 ገረብ” (አስራ ሁለት ጅረት) በሚል ስም ጊዜያዊ የአማጽያን መንግሥት ሕዝባዊ ባይቶ/አሰምብሊ) መስርቶ በነበረበት ወቅት ደግሞ “ዝባን ገረብ” (በገረብ ሕግ አምላክ) በማለት አንድ ሰው አንድትቆም ተማጽኖህ ካልቆምክ፤ ወይንም በገረብ ሕግ ዳጅነት ላለመዳኘት አምቢ ካለ የገረብ ሕግ ረግጦ አንደሄደ ተቆጥሮ የሚከተሉት በሕግ የጸደቀ የገረብ አዋጅ ይፈረድበታል።

(1ኛ)-የገረብ ሕግ ያላከበረ ታምሞ የአልጋ ቁራኛ በሆነበት ወቅት አግዚአብሔር ይማርህ ተብሎ በማንኛውም ጐብኚ እንዳይጎበኝ፤

(2ኛ)- በሃዘን ጊዜ ጥናቱን ይስጥህ ተብሎ አንዳይጠየቅ

(3ኛ)-ከሕዝብ እና ማሕበራዊ ግንኙነት እንዲገለል። የሚሉ ነበሩ።

በዚህ ድንጋጌ እና በቅንጅት ድንጋጌ ምን ልዩነት ታያላችሁ? ምንም። ታዲያ አንዴት ሲኾን ነው ፤ በኢሕአዴግ ንግድ እና የዜና አውታሮች እንዲሁም በአባላቱ እና ደጋፊዎቹ ወይንም ነብሰገዳዮች እና ሰላዮች ላይ ማሕበራዊ ማግለል እና ማዕቀብ ያስተላለፈው ‘በኢትዮጵያ ታሪክ ታይቶ ተስምቶ የማይታወቅ እርምጃ’  በማለት ቅንጅትን በመወንጀል የቅንጅትን ውሳኔ ዘረኛ እና ጸረ ትግሬ ነው ሊሉ የቻሉበት ምክንያታቸው ምንድ ነው? መልሱ እና የሕሊና ፍርድ ለናንተ እየተውኩ እዚህ ስሰናበት፤ ክፍል 3 ይቀጥላል።

ከጌታቸው እረዳ